TROJKĄT EKSPOZYCJI
Każdy fotograf wie co to jest ISO, migawka i przysłona. Jednak odpowiednie ich ustawienie wcale nie jest proste.
Warto wiedzieć co to jest „Trójkąt ekspozycji” i jakie zasady obowiązują.
Jakie są powiązanie między tymi trzema parametrami?
Trójkąt ekspozycji dotyczy wszystkich zdjęć – zarówno tych tradycyjnych, na kliszy, jak i cyfrowych – robionych aparatem fotograficznym albo smartfonem.
Różnice dotyczą jedynie tego czy ustawiamy te parametry sami, czy też korzystamy z automatycznych, predefiniowanych ustawień aparatu.
Trzy podstawowe parametry zdjęcia
Prawidłowe naświetlenie zdjęcia wymaga ustawienia trzech podstawowych parametrów. Są to:
- migawka (czas ekspozycji),
- przysłona (otwór obiektywu),
- ISO (czułość).
Pierwszy parametr ekspozycji: Migawka = ruch
Czas otwarcia migawki, czyli czas naświetlania matrycy:
- decyduje o ilości światła, które matryca zapisze,
- umożliwia uchwycenie ruchu na zdjęciu, lub jego rozmycie,
- zbyt długi może być przyczyną poruszenia zdjęcia robionego „z ręki” – przy czasach dłuższych niż 1/60 (lub 1/ogniskowa – przy dłuższych obiektywach),
- przy fotografowaniu ze statywu – umożliwia uzyskanie specjalnych efektów, jak choćby rozmycie wody (anielskie włosy) czy „drogi gwiazd”.
Wartości czasu migawki mogą być – zależnie od aparatu:
- ekstra krótkie, do uchwycenia elementu w locie – 1/4000, 1/2000s, 1/1000s
- krótkie – 1/500, 1/250
- 1/250, 1/60
- dłuższe, do zdjęć przy słabszym świetle, ze statywu – 1/30, 1/15, 1/8, 1/4
- długie czasy, do zdjęć specjalnych – 1/2s, 1s, 2s, 4s, 8s, 15s, 30s
- tryb BULB – dowolny czas, nawet kilkanaście minut.
Każda kolejna wartość migawki zwiększa ilość światła dwukrotnie (czyli o 100%).
Skrócenie czasu migawki o jedną wartość – przy tych samych warunkach oświetlenia – wymaga:
- zwiększenia otworu przysłony o jedną wartość (mniejsza wartość liczbowa), np. z f11 na f8,
- lub zwiększenia czułości (wyższa wartość ISO), z ISO100 na ISO 200.
Drugi parametr ekspozycji: Przysłona = głębia ostrości
W obiektywie jest zamontowany mechanizm przysłony, która reguluje wielkość otworu, przez który światło pada na matrycę. Mechanizm ten składa się z segmentów, listków, które częściowo na siebie nachodząc, pozostawiając otwór o odpowiedniej wielkości.
Im ten otwór jest mniejszy, tym mniej światła pada na matrycę.
Podobnie jak przy migawce, każda kolejna wartość zmienia ilość światła odpowiednio o połowę, lub dwukrotnie.
Najważniejszą cechą każdego obiektywu jest jego największy otwór przysłony. Jest to „światło obiektywu”. Im lepszy, droższy obiektyw, tym wartość „f” będzie mniejsza (przy danej ogniskowej). Na przykład będzie to f4, a dla tańszego aparatu f5,6.
Wartości jakie może mieć przysłona obiektywu o ogniskowej 16mm to nawet f1,4. Im dłuższa ogniskowa, tym maksymalny otwór przysłony będzie mniejszy. Dla obiektywów zmiennoogniskowych typu zoom, będą podane dwie wartości, dla najkrótszej i dla najdłuższej ogniskowej, np. f3,5 – f5,6.
Przysłona wpływa na:
- ilość światła (analogicznie jak migawka i ISO),
- głębię ostrości (w powiązaniu z ogniskową) – czyli rozmycie elementów w tle, poza elementem na który ustawimy ostrość,
- efekty świetlne typu „bokeh” (rozmycie świateł).
Przysłonę dobieramy do charakteru zdjęcia: f11 do krajobrazu, f1,4 do portretu.
Dodam, że działają tu te same prawa co w ludzkim oku – przymrużenie oczu zmniejsza ilość światła, ale też powoduje że widzimy „ostrzej”. W obiektywie dzieje się to samo. Mniejszy otwór przysłony (czyli większa wartość) – to większa głębia ostrości.
Ważna i dość trudna do zapamiętania na początku jest metoda opisu wartości przysłony. Otóż przewrotnie otwór największy ma wartość liczbową która go opisuje najmniejszą. A otwór najmniejszy – wartość największą.
Czyli f1,4 to otwór bardzo duży, a f11 – otwór bardzo mały.
Trzeci parametr ekspozycji: ISO = szum
ISO oznacza czułość matrycy.
W klasycznej fotografii oznaczano tak czułość kliszy, filmu. Aparat cyfrowy zamiast kliszy jest wyposażony w matrycę, o stałej czułości.
Jest to stały parametr dla danego aparatu, jednak producenci dają możliwość wyboru wyższego ISO. Jest ono uzyskiwane przez zmiany w sposobie pracy układu elektronicznego (natężenia prądu).
Na ogół czułość podstawową „natywną” aparatu jest ISO100. Te wyższe czułości, które są uzyskiwane cyfrowo, wiążą się z pogorszeniem jakości zdjęcia.
Tak jak dawniej zdjęcie na kliszy z ISO3200 miało wyraźne ziarno, tak teraz cyfrowe zdjęcie przy wyborze wysokiego ISO3200 będzie miało widoczny szum.
Wartości jakie na ogół możemy wybrać to: ISO100, ISO200, ISO400, ISO800, ISO1600, ISO3200.
Każda kolejna wartość to podwojenie czułości.
Zwiększenie wartości ISO wpływa na:
- pojawienie się szumu na zdjęciu (szumu nie ma przy niskim ISO, np. ISO 100),
- zmniejszenie kontrastu,
- mniejsze nasycenie barw.
Trójkąt ekspozycji zdjęcia – prawidłowe naświetlenie
Te trzy parametry łącznie stanowią Trójkąt eskpozycji.
Są ze sobą ściśle powiązane. Dla danych warunków oświetlenia kadru, przy stałej ogniskowej i bez zmian fotografowanych obiektów, istnieje jedna prawidłowa ekspozycja. Określana 0 EV (Exposure Value – wartość ekspozycji).
Parametry zdjęcia możemy zwiększyć – prześwietlić o jeden stopień +1 EV lub zmniejszyć i niedoświetlić o -1 EV.
Załóżmy prosty przykład – żeby uzyskać prawidłowo naświetlone zdjęcie musimy ustawić aparat tak: ISO100, migawka 1/60s, przysłona f11.
Jeśli uznamy że zdjęcie może wyjść poruszone, i chcemy skrócić czas naświetlania do 1/125, musimy zwiększyć ilość światła poprzez podniesienie czułości do ISO200, lub zwiększenie otworu przysłony do f8.
Ilość światła, jaka dotrze do matrycy aparatu, będzie taka sama:
- ISO100 1/60 f11
- ISO200 1/125 f11
- ISO100 1/125 f8.
Ćwiczenie praktyczne z ustawiania parametrów ekspozycji zdjęcia
Po przeczytaniu informacji teoretycznych, zachęcam do wzięcia aparatu w dłoń i poćwiczeniu zmian parametrów naszego Trójkąta ekspozycji.
Wybieramy kadr w dobrze oświetlonym miejscu, może być to stół przy oknie lub parapet. Miejsce gdzie światło będzie w miarę stałe, i sceneria się nie zmieni. Układamy kilka przedmiotów o matowej powierzchni (dla ułatwienia pomiarów).
Wybieramy wstępnie podstawowe parametry, na przykład:
- Na początek ISO 100, przysłona 5,6, czas 1/60. Pstryk!
- Zmiana czasu na 1s.
- Zmiana ISO na 1600. Reszta bez zmian. Pstryk!
- Zmiana przysłony na 11.
- Teraz ISO 100, przysłona 11, czas 1/250.
- Zmiana czasu na 1/2.
- Zmiana czasu na 2s.
- I tak dalej
Na koniec pozostaje największa frajda – analiza zdjęć i wybranie najlepszych ustawień.
Symulator ekspozycji online
Znalazłam w internecie ciekawy symulator trójkąta ekspozycji: http://www.exposuretool.com/
ISO nie istnieje? Rafał Krasa.
„Gdy ustawiasz czas migawki, migawka otwiera się na dłużej lub krócej. Gdy zmieniasz wartość przesłony, zwiększa się lub zmniejsza otwór przesłony w obiektywie.
A gdy zmieniasz wartość ISO… nie dzieje się praktycznie nic, co nie mogłoby się wydarzyć nieco później! 😉 ISO w zasadzie nie istnieje w fotografii cyfrowej!”
Tak twierdzi Rafał Krasa. Posłuchaj:
Jak uzyskać efekt gwiazdy zamiast zwykłych blików i przepaleń (dzięki wysokiej przysłonie).
Porady Shutterstock – Video Tutorial:
Learn How to Create Sun Stars with This Quick Tip.
Sun stars, sun streaks, or starbursts is the name given to the visual attribute of the long, golden streaks produced by sunlight. The video below provides awesome tips on how to get them while filming towards direct sunlight.
Fotograf w Podróży // Piotr Trybalski – konkurs #EksPozycja …prawie nocą #045
Zamknijmy temat przeglądem zdjęć zgłoszonych na konkurs #EksPozycja.